W skrócie
Bitwa w Lesie Stockim była jedną z największych potyczek polskiego podziemia antykomunistycznego po II wojnie światowej. Oddziały AK–DSZ mjr. Mariana Bernaciaka „Orlika”, wspierane przez zgrupowanie ppor. Czesława Szlendaka „Maksa”, starły się z siłami NKWD, UB, KBW i MO. Walki rozpoczęły się 24 maja 1945 r. (część relacji podaje 24/25 maja) w rejonie wsi Las Stocki, zakończyły się zwycięstwem partyzantów i zadaniem przeciwnikowi znaczących strat. WikipediaIPN+1
Tło wydarzeń
Wiosną 1945 r. na Lubelszczyźnie działały liczne oddziały podziemia niepodległościowego. Grupa „Orlika” koncentrowała się w okolicach Lasu Stockiego, by połączyć siły z 70-osobowym oddziałem dywersji terenowej Podobwodu „B” (Baranów–Kośmin) ppor. „Maksa”. Zgromadzenie większych sił wywołało reakcję formacji komunistycznych, które ściągnęły grupę operacyjną do uderzenia.
Dowódcy i strony:
- AK–DSZ: mjr Marian Bernaciak „Orlik”; wsparcie: ppor. Czesław Szlendak „Maks”.
- Siły komunistyczne: oddziały NKWD, UB, KBW i MO. IPNPolskie Radio 24
Przebieg bitwy
24 maja oddziały komunistyczne zaatakowały kwaterujących we wsi i lesie partyzantów. Doszło do manewrów i kontrataków „Orlika”, m.in. z wykorzystaniem osłony terenu i krótkich wypadów. Partyzanci rozbili kilka pojazdów (m.in. samochody pancerne, tankietkę i transporter), wybili wyłom w pierścieniu okrążenia i zdołali się oderwać z rejonu walk. Relacje podkreślają zaskoczenie po stronie NKWD i niedocenienie przeciwnika. IPN+1Historia Do Rzeczy
Straty i skutki
Źródła IPN i opracowania popularnonaukowe wskazują, że po stronie „Orlika” poległo 11–12 żołnierzy, 10 zostało rannych. Straty przeciwnika były wyższe (w części źródeł: co najmniej kilkudziesięciu zabitych). Polegli z oddziału „Orlika” spoczywają w zbiorowej mogile w Lesie Stockim. Zwycięstwo to stało się jednym z symboli oporu na Lubelszczyźnie. IPN+1Polskie Radio 24
Pamięć i upamiętnienia
- Nazwa „Las Stocki 24 V 1945” widnieje na tablicach Grobu Nieznanego Żołnierza w Warszawie (sekcja bitew powojennych). Wikipedia
- W samej wsi znajduje się pomnik i mogiła zbiorowa żołnierzy – miejsce corocznych uroczystości. Pamiętaj Skąd Jesteśkonskowola.info.pl
Zobacz na miejscu (dla odwiedzających)
- Pomnik i mogiła: Las Stocki, gmina Końskowola – punkt łatwo dostępny z drogi Puławy–Kazimierz Dolny; na miejscu tablice informacyjne. (Adres/położenie: Las Stocki 24-120). Targeo
- Kontekst lokalny: Las Stocki leży ok. 6 km na południe od Końskowoli i 9 km od Puław (woj. lubelskie). Wikipedia
Kim był „Orlik”?
Marian Bernaciak (1917–1946) – oficer AK, po wojnie dowódca zgrupowania antykomunistycznego na Lubelszczyźnie. Prowadził m.in. brawurowe akcje na PUBP w Puławach oraz rozbicia transportu więźniów pod Bąkowcem; w maju 1945 r. dowodził w Lesie Stockim.
Źródła i dodatkowe materiały (wybór)
Artykuły i opracowania:
- IPN: „Bitwa w Lesie Stockim – wielka klęska władzy ludowej” (opis walk, straty, zniszczone pojazdy). IPN
- IPN: krótkie ujęcie historyczne (streszczenie, liczby strat). IPN
- Polskie Radio 24: „Największa bitwa partyzantki antykomunistycznej” (przebieg i straty wg książki Pielachy i Kuczyńskiego). Polskie Radio 24
- Polska Zbrojna: „Największa bitwa żołnierzy wyklętych” (tło i relacje). Polska Zbrojna
- Histmag.org (CC BY-SA): popularnonaukowe omówienie z wolno dostępnymi ilustracjami.
Hasła encyklopedyczne:
- Wikipedia: „Bitwa w Lesie Stockim”. Wikipedia
- Wikipedia: „Las Stocki” (położenie, dane miejscowości). Wikipedia
- Grób Nieznanego Żołnierza – lista bitew (w tym „Las Stocki 24 V 1945”). Wikipedia
Zdjęcia i miejsca pamięci (linki do oglądania):
Dziennik Zachodni/Nasza Historia: galeria „Pięć wielkich bitew…” z ujęciami formacji podziemia (do przeglądania). Nasza Historia
Pomnik i mogiła w Lesie Stockim (galeria i opis miejsca). Pamiętaj Skąd Jesteś
IPN: archiwalne fotografie oddziałów „Orlika”. IPN